طرح توجیهی:
طرح توجیهی یا Feasibility Study به مطالعاتی گفته میشود که در آن به بررسی توجیه پذیری اجرا و یا ایجاد یک کسب و کار می پردازند. یعنی به عبارت دیگر تمام فاکتورهای ایجاد یک بیزینس را مورد مطالعه قرار میدهند تا کلیه شرایط قبل از اجرای فازهای اجرایی مورد ارزیابی قرار گرفته باشند.
طرح توجیهی را باید قبل از شروع فازهای اجرایی و عملیاتی انجام داد و بر اساس نتایج به دست آمده برای ادامه کار تصمیم گیری خواهد شد.
به عبارت دیگر طرح توجیهی بدین منظور تهیه میشود که بر اساس نتایج آن تصمیم گیری شود نه اینکه برای اجرای پروژه ای تصمیم بگیریم و بعد برای آن یک طرح توجیهی هم بنویسیم
در پایان طرح توجیهی به یک سوال مشخص پاسخ داده میشود: آیا ایجاد این کسب و کار توجیه دارد یا خیر؟
برای مثال برای احداث یک کارخانه، هزینه های فراوانی انجام میشود و در نهایت، انتظار صاحب کسب و کار از هزینه هایی که انجام داده، این است که بتواند با فروش محصولات، ابتدا هزینه های خود را به دست آورد و سپس به سود برسد. بنابراین اگر نتیجه طرح توجیهی بیانگر عدم توجیه پذیری احداث آن کارخانه باشد، یا نباید وارد فازهای عملیاتی شد و یا با اعمال برخی تغییرات، سعی بر برطرف نمودن مشکلات نمود.
ممکن است طرح توجیهی مورد پذیرش برای موسسات و سازمان های ارزیاب، دارای فرمت های مختلفی باشند اما همگی از یک ساختار مشخص پیروی میکنند.
مقاومت در برابر نتایج طرح توجیهی
برخی از سرمایه گذاران مخالف نوشتن طرح توجیهی هستند و یا در برابر نتایج به دست آمده مقاومت کرده و به اصطلاح نمی خواهند نتایج را بپذیرند.
هدف از نوشتن طرح توجیهی، اطمینان از توجیه پذیری طرح مورد ارزیابی است تا در صورت حصول نتایج مثبت وارد فازهای اجرایی شد.
اما طبیعی است که تدوین یک طرح توجیهی نیازمند به کارگیری افراد متخصص و صرف هزینه و زمان است و برخی از سرمایه گذاران تمایل به صرف این هزینه و زمان را ندارند. یعنی به اطلاعات خود بیشتر از نتایج طرح توجیهی اعتماد دارند و هزینه کردن برای آن را اضافی میدانند و به منظور کاهش هزینه های خود، از نوشتن طرح توجیهی امتناع می ورزند.
اما گروهی دیگر هم وجود دارند که وضعشان حتی از گروه اول نیز بدتر است. این گروه شامل افرادی است که به دلایل مختلف به مطالعات صورت گرفته در طرح توجیهی اعتقادی ندارند اما به دلیل توصیه اکید دوستان و در یک تصمیم گیری لحظه ای و یا به دلیل وجود قوانین، مجبور به تهیه طرح توجیهی برای کسب و کار خود می شوند.
حال اگر نتایج طرح توجیهی مثبت و بر وفق مراد آنها باشد، از تصمیم خود خرسند و انجام مطالعات را ضروری می دانند اما اگر خدایی نکرده نتایج طرح توجیهی بر عدم توجیه پذیری طرح دلالت کند، حاضر به پذیرش آن نیستند. یک حس و باور غلط در ذهن آنها ایجاد میشود که چون برای نوشتن طرح توجیهی هزینه و زمانی صرف شده، دلیلی ندارد که طرح را اجرا نکرد و در صورت اجرا نکردن طرح، زحمات و هزینه های انجام شده، هدر خواهد رفت.
اما دقت نمی شود که هزینه پرداخت شده برای مطالعات و نگارش طرح توجیهی، به مراتب کمتر از ضررهای آینده است. به نوعی با تهیه طرح توجیهی، به نوعی کسب و کار خود را بیمه میکنیم، همانطور که برای خودروی خود بیمه میخریم. قطعا پس از خرید بیمه، منتظر تصادف نخواهیم بود تا هزینه خرید بیمه نامه را بیهوده ندانیم.
در پایان ذکر این نکته هم خالی از لطف نیست که برای نگارش طرح توجیهی نیازمند به کارگیری افراد متخصص هستیم و نمیتوان برای کاهش هزینه های تدوین طرح توجیهی از افراد ارزان و یا غیر متخصص استفاده نمود.
یکی دیگر از مقاومت هایی که در برابر نتایج طرح توجیهی میگردد به مواردی مرتبط است که شخص سرمایه گذار با توجه به امکاناتی که از قبل دارد، اصرار بر اجرای طرح دارد و توجیهش برای اینکار، استفاده از امکانات موجود در جهت افزایش بهره وری و سود است.
به عنوان مثال در موارد زیادی با سرمایه گذارانی مواجه هستیم که قطعه زمینی را دارند و سعی بر استفاده از آن دارند و طبق شنیده ها و مشورت با افراد غیر کارشناس به این نتیجه رسیدند که یک واحد تولیدی احداث کنند چون یک کارخانه میتواند سود خوبی داشته باشد. آیا این تصور درست است؟
بله میتواند درست باشد اما نه همیشه. باید با توجه به متراژ زمین و محصولاتی که انتخاب نموده اند، اجرای طرح را با تدوین یک طرح توجیهی مورد ارزیابی قرار دهند. همانطور که در ادامه توضیح خواهیم داد برای نگارش طرح توجیهی، ابتدا بازار محصول را مورد مطالعه قرار خواهیم داد و چنانچه برای محصول یا خدمت مورد مطالعه، تقاضا در بازار وجود داشته باشد، ادامه مطالعات را انجام میدهیم.
در مطالعات بازار در نهایت به ظرفیت تولید کارخانه خواهیم رسید و بر اساس آن سایر مولفه های فنی را تعیین خواهیم کرد که یکی از آنها متراژ زمین و زیر بنای مورد نیاز برای طرح است. بنابراین در حالتی که زمین را از قبل داشته ایم، باید با در نظر گرفتن آن، ظرفیت تولید را تعیین و محاسبات را بر اساس آن انجام داد.
به شخصه کارخانه های زیادی را بازدید کردم که محصول مناسبی را برای تولید انتخاب کرده بودند و بازار مناسبی برای فروش داشتند، اما به دلیل کوچک بودن مساحت زمین و زیربنای خود، امکان رسیدن به ظرفیت مناسب را نداشتند و یا با سود کم مجبور به ادامه بودند یا به دلیل مشکلات مالی و طولانی شدن مسیر رسیدن به نقطه سر به سر، امکان ادامه فعالیت را از دست میدادند.
تمامی این واحد ها اگر قبل از اجرای طرح خود، طرح توجیهی میداشتند و به نتایج آن توجه میکردند با مشکلات آینده رو به رو نمیشدند.
طرح توجیهی شامل چه بخش هایی است؟
یک تصور نادرست در ماهیت طرح توجیهی وجود دارد که سرمایه گذاران فقط به بعد مالی و اقتصادی طرح توجه میکنند. یعنی صرفا به ارزیابی هزینه ها و درآمدهای ایجاد کسب و کار خود می اندیشند و چنانچه میزان درامد محاسبه شده از هزینه ها بیشتر شود، رای به توجیه پذیر بودن طرح میدهند.
اما باید توجه داشت که حتی ارزیابی و بررسی جزء به جزء فاکتورهای مالی و اقتصادی کافی نیست، زیرا بررسی این موارد صرفا یک مطالعه بر روی کاغذ است و میتواند با شرایط واقعی بازار متفاوت باشد. به منظور کاستن از خطرات یک مطالعه روی کاغذ و نزدیک کردن نتایج مطالعات به شرایط واقعی حاکم بر بازار، می بایست فاکتورهای مهم دیگری را نیز مورد مطالعه قرار داد.
بنابراین و با توجه به توضیحات بالا، بخش های کلی هر طرح توجیهی به موارد زیر تقسیم می گردد:
- مطالعات بازار
- مطالعات فنی
- مطالعات مالی و اقتصادی
نکته بسیار مهم که باید به آن دقت شود آن است که برای توجیه پذیر بودن کل طرح در یک طرح توجیهی، نیازمند توجیه پذیر بودن هر کدام از موارد بالا بطور مستقل هستیم. به عبارت دیگر به طرحی توجیه پذیر گوییم که در هر سه بخش بازار، فنی و مالی دارای توجیه باشد.
به عنوان مثال برای بررسی یک طرح در طرح توجیهی، ابتدا باید مطالعات بازار را برای آن انجام دهیم. بدین معنی که آیا اصلا مشتری در بازار برای محصول یا خدمت ارائه شده در آینده، وجود دارد یا خیر؟ اگر به هر دلیلی تقاضای لازم برای محصول یا خدمت مورد مطالعه در بازار وجود نداشته باشد، دلیلی ندارد که طرح اجرا شود.
یا باید در بخش مطالعات فنی بررسی شود که آیا امکان انتقال تکنولوژی (در صورت نیاز) وجود دارد؟ یا میتوان برای اجرای طرح ماشین آلات مورد نیاز را تامین کرد؟ یا مثلا اگر برای اجرای طرح به نیروی متخصص و ماهر نیازمند هستیم، آیا امکان جذب آنها در محل احداث طرح وجود دارد؟
بدیهی است اگر در هر یک از موارد مورد بررسی در دو بخش بازار و فنی با مشکل مواجه باشیم، بررسی های مالی طرح بدون ارزش خواهد بود. چون صرفا به بررسی سودآوری یک سری داده ها پرداخته ایم و در عمل، امکان موفقیت طرح وجود ندارد.
بنابراین توجیه پذیر بودن یک طرح توجیهی، زمانی اتفاق خواهد افتاد که در همه مولفه ها امکان اجرای طرح وجود داشته باشد.
البته در برخی موارد و پس از شناسایی مشکل میتوان برای آن راهکاری در نظر گرفت. مثلا اگر در بخش مطالعات بازار به این نتیجه برسیم که با بازار اشباع مواجه هستیم و امکان عرضه محصول جدید به بازار وجود نداشته باشد، به جای انصراف از اجرای طرح میتوان به فکر گرفتن سهم رقبا در بازار باشیم که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
در پایان ذکر این نکته لازم است که ما در این مقاله بیشتر تمرکزمان بر تدوین یک طرح توجیهی برای یه واحد تولیدی است اما بدیهی است که برای هر پروژه و کسب و کاری میتوان طرح توجیهی نوشت و توجیه پذیر بودن طرح با توجه به نوع پروژه و اهداف کارفرما، میتواند متفاوت باشد.
مثلا فرض نمایید برای احداث یک زیر گذر در یک منطقه حادثه خیز، نیاز به تدوین طرح توجیهی هستیم. در بررسی مالی به این نتیجه خواهیم رسید که طرح دارای توجیه مناسبی نیست. اما نگاه و هدف کارفرما از اجرای طرح، رسیدن به شاخص های مالی مناسب نیست و هدف از اجرای طرح، جلوگیری از مرگ و میر و خسارات ناشی از تصادفات جاده ای در یک منطقه حادثه خیز است که طرح را برای اجرا توجیه پذیر می نماید.
یا در یک طرح توجیهی دیگر، اجرای طرح با اهداف سیاسی گره خورده است و شاید در مطالعات صورت گرفته به نتایج مطلوبی نرسیم اما انگیزه های سیاسی طرح بسیار قوی و برای کارفرما دارای اولویت باشد.
بنابراین با توجه به نوع پروژه باید جنبه های مختلف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و … را در تدوین یک طرح توجیهی لحاظ نماییم.
مطالعات بازار:
اولین قدم برای نوشتن طرح توجیهی احداث یک کارخانه تولیدی، مطالعات بازار است. در مطالعات بازار، شرایط بازار محصول و یا محصولات تولیدی مورد ارزیابی قرار میگیرد.
هدف از مطالعات بازار در یک طرح توجیهی، رسیدن به یک سوال مهم است: آیا بازار محصول مورد نظر اشباع است یا خیر؟
در این بخش و به زبان ساده به دنبال رابطه بین عرضه و تقاضای محصولات مورد نظر هستیم. طبیعی است میزان عرضه و تقاضای فعلی، تعیین کننده استراتژی های کلان صاحب کسب و کار خواهد بود.
چنانچه میزان عرضه (محصولاتی که توسط رقبا به بازار عرضه میشوند) از میزان تقاضا (تقاضای خرید برای محصولات) کمتر باشد، فضای خالی برای ارائه آن محصول در بازار وجود دارد و یک سرمایه گذار میتواند بر اساس میزان سرمایه خود، کارخانه ای را احداث کند و بخشی و یا تمام فضای خالی بازار را با محصولات خود پر کند.
اما چنانچه میزان عرضه (محصولاتی که توسط رقبا به بازار عرضه میشوند) از میزان تقاضا (تقاضای خرید برای محصولات) بیشتر باشد، با یک بازار اشباع رو به رو خواهیم بود و عملا فضای خالی برای ارائه محصول جدیدی به بازار وجود ندارد. البته این بدین معنا نیست که تحت هیچ شرایطی نمیتوان در آن بازار ورود کرد.
در عصر گذشته که عصر تولید نام داشت، همواره میزان عرضه از تقاضا کمتر بود و کارخانجات جدید سعی بر پر نمودن فضای خالی بازار داشتند، اما در عصر فعلی کمتر پیش می آید که میزان عرضه از تقاضا کمتر باشد و همواره بازار توسط رقبای دیگر به اشباع رسیده، مگر آنکه محصول، جدید و خاص باشد.
در این عصر که به عصر بازاریابی تبدیل شده، شرکت ها پس از احداث کارخانه خود، سعی میکنند با توجه به اصول بازاریابی، به سهم رقبای خود حمله کنند. به عبارتی استراتژی شرکت بر آن است که از سهم رقبا بکاهد و به سهم خود در بازار بیفزایند که البته مورد صحبت ما در این قسمت نخواهد بود.
تنها باید به این نکته توجه داشت که حتی اگر میزان عرضه از تقاضا کمتر باشد، نباید بازاریابی را نادیده گرفت و به هر شکلی در بازار فعالیت کرد. حتی در این حالت هم باید به مشتری احترام گذاشت و برای فروش بیشتر تلاش نمود.
بنابراین مطالعات بازار در طرح توجیهی نقشی حیاتی را ایفا میکند. حال برای محاسبه میزان عرضه و تقاضا چه باید کرد؟
میزان عرضه بر اساس سه فاکتور محاسبه میگردد:
- میزان ظرفیت تولید واحدهای موجود
- میزان واردات
- میزان صادرات
محاسبه میزان ظرفیت تولید واحدهای موجود:
برای محاسبه میزان ظرفیت واحدهای فعلی برای تدوین یک طرح توجیهی باید به آمارهای منتشر شده از وزارت صمت (صنعت، معدن و تجارت) توجه نمود. وزارت صمت برای بروزرسانی اطلاعات خود و آگاهی از شرایط واحدهای تولیدی، سامانه ای به نام آمار صنعت طراحی نموده و در مراحل گوناگون و در بازه های مختلف، تولید کننده را مجبور به بروزرسانی اطلاعات تولیدی خود می نماید.
تولیدکنندگان برای پیگیری درخواست های خود در وزارت صمت، ابتدا مکلف به تکمیل اطلاعات خود در بخش آمار صنعت میگردند و می بایست مراحل به تایید رساندن آن را ابتدا انجام دهند و سپس درخواست های خود را پیگیری نمایند.
در این مرحله اطلاعات توسط تولید کننده در آمار صنعت ثبت میگردد و با توجه به نوع صنعت مورد فعالیت، کارشناس مرتبط برای درخواست تعیین و کلیه مدارک و مستندات توسط ایشان بررسی خواهد شد. سپس در یک یا چند مرحله از محل کارخانه بازدید به عمل می آید و صحت اطلاعات مورد ارزیابی قرار میگیرد.
بنابراین با مراجعه به اطلاعات سامانه آمار صنعت میتوان به ظرفیت تولید واحدهای موجود در بازار دسترسی داشت. البته نا گفته نماند که همواره دسترسی به این اطلاعات سخت و دشوار است. در سالیان گذشته وزارت صمت اطلاعات مربوط به واحدهای فعال و نیمه فعال خود را در قالب دو CD زرد و سبز در محل کتابخانه ساختمان شماره 2 خود واقع در خیابان استاد نجات الهی به فروش میرساند. این اطلاعات هر سه ماه یکبار بروز و ارائه میگشت.
اما از زمانیکه سامانه آمار صنعت روی کار آمد، کمی دسترسی به اطلاعات هم سخت شد که البته در این مقاله قصد پرداختن به آن را نداریم. اما انتظار از وزارت صمت به عنوان متولی صنعت کشور این است که اطلاعات اولیه با کیفیت در اختیار صاحبان کسب و کار گذارد تا با مطالعه و بررسی دقیق، پا به عرصه تولید گذارند. به هر حال لازم است برای محاسبه میزان عرضه یک محصول در طرح توجیهی، ظرفیت واحدهای تولیدی موجود در بازار را در اختیار داشته باشیم.
نکته حائز اهمیت در این قسمت این است که در بررسی آمار تولید، صرفا نباید به آمار واحدهای به بهره برداری رسیده اکتفا کرد. حتما باید آمار واحدهای نیمه فعال که در آینده ای نزدیک به بهره برداری خواهند رسید را هم مورد ارزیابی قرار داد.
محاسبه میزان واردات و صادرات محصول:
در گام بعدی باید میزان واردات و صادرات محصول را مورد ارزیابی قرار دهیم.
برای محاسبه میزان واردات و صادرات محصول، بایستی ابتدا تعرفه گمرکی آن را پیدا نماییم و در سایت گمرک و یا اتاق بازرگانی استان تهران میزان واردات و صادرات را استخراج کنیم.
توجه داشته باشید، واحد سنجش تمام کالاها در این وب سایت بر اساس کیلوگرم/تن ارائه شده و اگر محصول مورد نظر، دارای واحد سنجش دیگری است، باید آنرا به گیلوگرم/تن تبدیل نمایید.
حال از فرمول زیر میتوانید میزان مصرف اسمی محصول را محاسبه کنید:
مصرف اسمی ₌ (میزان ظرفیت واحدهای موجود + واردات) – صادرات
معمولا این محاسبات را برای 5 سال گذشته محاسبه و 5 سال آینده را با توجه به نتایج به دست آمده، پیش بینی میکنند.
محاسبه تقاضا:
برای محاسبه تقاضا در مطالعات بازار یک طرح توجیهی، چنانچه محصول، مستقیم به دست مصرف کننده نهایی برسد، بایستی ابتدا سرانه مصرف آنرا از وب سایت مرکز آمار ایران استخراج و سپس در جمعیت کل کشور ضرب نمایید.
اما چنانچه محصول به عنوان ماده اولیه برای تولید محصول یا محصولات دیگر نیز استفاده میگردد، بایستی کلیه محصولاتی که از آن، به عنوان ماده اولیه استفاده میکنند را شناسایی و ظرفیت تولید تمام واحدهای فعال و نیمه فعال آنها را به دست آوریم تا به میزان تقاضای محصول مورد نظر برسیم.
برای مثال تصور کنید که قصد نوشتن طرح توجیهی تولید پودر و مایع پاستوریزه تخم مرغ را داریم. دقت داشته باشید که این محصول هم مستقیم به دست مصرف کننده نهایی میرسد (استفاده ورزشکاران از مایع پاستوریزه تخم مرغ) و هم میتواند به عنوان ماده اولیه در تولید محصولات دیگر مانند سس مایونز استفاده شود.
بنابراین یکبار باید مصرف سرانه محصول را محاسبه و در جمعیت ضرب نماییم و یکبار هم میزان ظرفیت تولید واحد های تولید کننده سس را در نظر بگیریم. بدیهی است که اینکار را باید برای تمام واحدهایی که از محصول مورد نظر به عنوان ماده اولیه استفاده میکنند، انجام دهیم.
و در انتها با کسر عرضه و تقاضای به دست آمده، شرایط بازار را مورد ارزیابی قرار دهیم.
در مطالعات بازار طرح توجیهی باید به بررسی محصولات جایگزین و حتی در برخی صنایع به بررسی برندها هم توجه داشته باشیم. در برخی صنایع مانند آب معدنی، وجود برندهای قوی در بازار، ریسک عدم موفقیت طرح را بسیار کاهش خواهد داد. در این بخش یک تجربه شخصی به عنوان نگارنده این مقاله را به عنوان مثال عرض خواهم کرد. (با عرض پوزش و با توجه به تعهد در طرح مبنی بر عدم افشای اطلاعات، از نام بردن استان و شرکت های مورد مطالعه معذورم)
چند سال پیش بنده به عنوان مشاور شرکت شهرک های صنعتی یک استان، مشغول مطالعه بر روی عدم موفقیت و فروش پایین واحدهای تولید کننده آب معدنی مستقر در آن استان بودم. در بررسی های صورت گرفته، اصلی ترین دلیل عدم فروش محصولات واحدهای مستقر در استان، قیمت فروش بالاتر نسبت به یک برند معروف آب معدنی بود.
در ابتدا فرض بر این بود که احتمالا با توجه به عدم رعایت اصول مناسب و حرفه ای در تولید، دارای قیمت تمام شده و فروش بالاتری نسبت به آن برند هستیم. اما در پایان مطالعات مشخص شد که اتفاقا اکثر واحدهای تولید کننده از مناسب ترین تکنولوژی برای تولید استفاده کرده اند و در تولید از بهترین روش ممکن برای کاهش هزینه ها استفاده می نمایند و تمام سعی خود را برای کاهش قیمت تمام شده انجام داده اند.
اما به شکلی ناباورانه قیمت تمام شده آنها از قیمت فروش آن برند بیشتر بود. به عبارت دیگر ما هر کاری را که میشد برای کاهش قیمت انجام داد را به طور کامل انجام داده بودیم. بنابراین تصمیم گرفتم بجای بررسی واحدهای مستقر در استان، آن برند خاص رو مورد مطالعه قرار دهم.
در بررسی های به عمل آمده مشخص شد که آن شرکت دارای قیمت های فروش مختلف در استان های مختلف است. به دلیل فروش در تمامی استانهای کشور و محدود نبودن به یک استان خاص، استراتژی آنها این بود که مثلا در استان های شمالی و با توجه به فروش بالای آب معدنی، قیمت فروش بالاتری برای محصولات خود در نظر بگیرند و بر عکس در آن استان خاص، قیمت فروش خود را کمی پایین تر از قیمت تمام شده در نظر گرفته بودند.
با این استراتژی توانسته بودند با توجه به قیمت پایین تر، بر رقبای خود در آن استان فائق آیند و پس از به دست گرفتن آن استان خاص و تعطیلی واحدهای مستقر در آن، مجدد قیمت را بالا برند.
بنابراین در تدوین طرح توجیهی باید تمامی ابعاد طرح را با توجه به نوع، اهداف و مشخصات آن در نظر گرفت و صرفا به محاسبه داده ها روی کاغذ نپرداخت.
نکته مهم در صورت وجود فضای خالی در بازار در تدوین یک طرح توجیهی، برای ارائه محصول این است که لزوما نباید برای تمام خلا موجود برنامه ریزی کرد. حتما باید حجم سرمایه گذاری و شرایط شخصی را در نظر داشته باشید. چون با انتخاب ظرفیت تولید غلط، متحمل ضرر خواهید شد. اما چگونه؟
مطالعات فنی:
خروجی مطالعات بازار در طرح توجیهی، تحلیل و انتخاب درست یک ظرفیت تولید برای کارخانه است. با توجه به این عدد، در بخش بعدی به مطالعات فنی خواهیم پرداخت. به عبارت دیگر برای ظرفیت تولید تعیین شده موارد زیر را مشخص خواهیم نمود:
- متراژ زمین و زیربنای مورد نیاز
- تعداد خطوط و ماشین آلات تولیدی
- میزان مواد اولیه مورد نیاز
- تعداد پرسنل
- میزان آب، برق، گاز، بنزین و گازوئیل مورد نیاز
- تجهیزات و تاسیسات مورد نیاز
- سیستم سرمایش و در گرمایش
- نمودار فرآیند تولید
- روش تولید
- تعداد شیفت های کاری
- نقشه و چیدمان کارخانه
- محاسبه کلیه هزینه های احداث
- ظرفیت ماشین الات در واحد زمانی
- پیش بینی برنامه زمان بندی اجرای طرح
- سایر موراد
بنابراین ظرفیت تولید اشتباه میتواند مسیر کاملا اشتباهی را برای ادامه کار تعیین کند و سرمایه گذار را متحمل زیان نماید.
ظرفیت تولید تاثیر مستقیم در هزینه ها خواهد داشت و نکته ای است که متاسفانه بسیاری از سرمایه گذاران با تصورات غلط به آن توجه نمیکنند.
حال چگونه موارد بالا را در طرح توجیهی محاسبه نماییم؟
محاسبه زمین و زیربنا:
با توجه به میزان ظرفیت تولید و با مشورت با شرکت های تولید کننده و یا فروشنده ماشین آلات صنعتی، تعداد خطوط و ماشین الات مورد نیاز به دست خواهد آمد. طبیعی است که هر دستگاه دارای ابعاد مشخصی است و با محاسبه فضای بین آنها و فضای مورد نیاز برای اپراتور و همچنین حمل و جا به جایی مواد اولیه و محصول، متراژ فضای مورد نیاز برای نصب آنها محاسبه خواهد شد.
همچنین مشخص است که هر دستگاه به چند اپراتور نیاز دارد. با محاسبه تعداد نفرات تولیدی و در نظر گرفتن پرسنل اداری میتوان فضای مورد نیاز برای ساختمان اداری، غذاخوری، سرویس های بهداشتی، نگهبانی و … را محاسبه نمود.
با توجه به نوع و اندازه مواد اولیه مصرفی و همچنین بسته بندی محصول، میتوان فضای انبار مواد اولیه و محصول را نیز محاسبه کرد. نکته بسیار مهم در محاسبه فضای انبار این است که باید به نوع چیدمان مواد اولیه یا محصول دقت نمود.
از طرفی باید با توجه به نقشه ساخت سالن ها، فضای مورد نیاز برای راهروها را در نظر گرفت.
بنابراین با جمع کردن موارد محاسبه شده در بالا و با در نظر گرفتن فضای مورد نیاز برای آزمایشگاه، تاسیسات و … میتوان به متراژ زیربنای مورد نیاز برای تولید رسید.
پس از محاسبه متراژ کل ابنیه، بایستی فضای مورد نیاز برای حرائم (مثلا در شهرک های صنعتی باید حریم 5 متر را دور تا دور سوله برای رفت و آمد ماشین آتش نشانی رعایت نمود)، فضای سبز، پارکینگ و فضای مورد نیاز برای تخلیه و یا بارگیری مواد اولیه و محصول را نیز حساب نمود تا به متراژ نهایی زمین برسیم.
محاسبه مواد اولیه:
میزان مصرف مواد اولیه در یک واحد محصول را باید محاسبه کرد و آنرا در ظرفیت تولید ضرب نماییم تا به میزان مورد نیاز هر کدام از مواد اولیه مصرفی برسیم.
محاسبه انرژی:
برای محاسبه برق بایستی میزان برق مورد نیاز ماشین آلات را با میزان روشنایی مورد استفاده با توجه به متراژ زمین و زیر بنای حساب شده جمع نمود.
در محاسبه آب باید به تعداد پرسنل و میزان آب مصرفی آنها در روز، آب مورد نیاز برای شستشو ماشین آلات و فضای تولیدی و غیر تولیدی، نوع سرمایش مورد استفاده در فصول گرم و میزان مورد نیاز احتمالی در تولید توجه داشت.
برای محاسبه گاز، متراژ زیر بنای لازم برای گرم شدن در فصول سرد، میزان مورد نیاز احتمالی در فرآیند تولید و مصارف دیگر را در نظر میگیریم.
ماشین آلات، تجهیزات و تاسیسات:
همانطور که قبلا نیز توضیح داده شد، با توجه به ظرفیت تولید و با مشورت با تولید کنندگان و فروشندگان متخصص، تعداد ماشین آلات، تجهیزات و تاسیسات مورد نیاز مشخص خواهد شد.
“بطور کلی در بخش فنی به شناسایی تمام فاکتورهایی خواهیم پرداخت که برای تولید محصول با ظرفیت محاسبه شده در مطالعات بازار، مورد نیاز است. بنابراین با انتخاب اشتباه در ظرفیت تولید، کلیه موارد توضیح داده شده را به غلط انتخاب نموده و باعث بروز مشکلات فراوان در مسیر ساخت کارخانه خواهیم شد”
مطالعات مالی و اقتصادی:
در بخش مالی و اقتصادی یک طرح توجیهی، کلیه هزینه ها با توجه به موارد مشخص شده در بخش فنی محاسبه میگردد.
- به زبان ساده در بخش بازار، ظرفیت تولید را مشخص میکنیم
- در بخش فنی با توجه به ظرفیت تعیین شده، موارد مورد نیاز برای تولید در آن ظرفیت تولید را مشخص خواهیم کرد
- و در نهایت در بخش مالی باید بدانیم برای تامین موارد فنی به چه میزان سرمایه نیاز داریم و با توجه به سرمایه گذاری که انجام خواهد شد، چه میزان فروش، درآمد و در نهایت سود خواهیم داشت.
در بخش مالی با مفاهیم و شاخص های مختلفی مواجه هستیم که در ادامه به تشریح آنها میپردازیم. چنانچه برآوردها در بخش های بازار و فنی درست باشند و همچنین بتوانیم قیمت های مورد نیاز در بخش مالی را بصورت دقیق و کاملا واقعی در محاسبات در نظر بگیریم، در نهایت میتوانیم انتظار نتایج واقعی از میزان سوددهی طرح تولیدی خود داشته باشیم.
شاخص های مالی:
پس از بررسی های بازار و فنی و با فرض توجیه پذیر بودن طرح در آنها، می بایست از نتایج این دو بخش در فصل مالی استفاده نمود تا توجیه پذیر بودن طرح در این بخش را هم مورد ارزیابی قرار داد. بطور کلی شاخص های مالی در یک طرح توجیهی عبارتند از:
- سرمایه ثابت
- سرمایه در گردش
- سرمایه کل
- هزینه ثابت
- هزینه متغییر
- هزینه های کل
- قیمت تمام شده
- قیمت فروش (با توجه به نتایج فصل بازار)
- فروش کل
- سود یا زیان خالص یا ناخالص
- ارزش افزوده خالص و ناخالص
- نقطه سر به سر
- نرخ بازده داخلی (IRR)
- ارزش خالص فعلی (NPV)
- دوره بازگشت سرمایه
- صورت حساب سود و زیان
- صورت حساب گردش وجوه نقد
- ترازنامه
ضمنا باید توجه نمود که در کنار نتایج فصول بازار و فنی در محاسبات مالی، برخی موارد مانند نرخ مالیات، معافیت های مالیاتی، نرخ بهره، نرخ تنزیل، نرخ ارز، ارزش زمانی پول و … را نیز در نظر خواهیم گرفت.
در ادامه به تشریح هر یک از موارد فوق خواهیم پرداخت.
سرمایه ثابت:
سرمایه ثابت شامل آن دسته از دارایی های ثابت است که دارای عمر مفید طولانی هستند و به دلیل با ارزش بودن، امکان نقد شوندگی کمی دارند.
سرمایه ثابت یک کارخانه تولیدی شامل موارد زیر است:
- زمین
- محوطه سازی
- ابنیه
- ماشین آلات
- تاسیسات
- وسایل نقلیه
- اثاثیه و تجهیزات اداری
- لوازم کارگاهی و آزمایشگاهی
- هزینه های قبل از بهره برداری شامل هزینه های مطالعات، اخذ مجوزها و …
چنانچه کلیه موارد مربوط به سرمایه گذاری ثابت انجام شود، میتوان وارد فاز تولید شد. در فاز عملیاتی نیز مراحل انجام کار با تکمیل موارد سرمایه ثابت انجام میگیرد. بدین شکل که سرمایه گذار ابتدا با مراجعه به سازمان صنعت، معدن و تجارت (صمت) استان محل اجرای طرح خود، درخواست اخذ مجوز تاسیس برای محصولات پیشنهادی می نماید.
این درخواست با تکمیل اطلاعات و ارسال مدارک مرتبط در درگاه یکپارچه خدمات وزارت صمت صورت می پذیرد. پس از ثبت نام و ارسال اطلاعات و مدارک مورد نیاز، کارشناسی برای درخواست تعیین و کلیه اطلاعات و مدارک برای صدور مجوز تاسیس، مورد ارزیابی قرار میگرد. پس از انجام مراحل کارشناسی و تایید درخواست، مجوز تاسیس برای محصولات درخواستی صادر میگردد.
چنانچه قصد اخذ مجوز تاسیس برای کارخانه خود را دارید میتوانید با شماره 09126102051 تماس بگیرید.
در حین پروسه اخذ مجوز، سرمایه گذار باید با مراجعه به شرکت شهرک های صنعتی استان محل اجرای طرح، نسبت به خرید زمین برای طرح خود اقدام نماید. ابتدا می بایست با توجه به قوانین هر استان، شهرک های صنعتی مجاز برای احداث کارخانه را شناسایی نمود و با کسب اطلاعات از شرایط آنها، بهترین و مناسب ترین شهرک صنعتی را برای احداث کارخانه انتخاب نمود.
برای کسب اطلاعات در مورد شهرک های صنعتی به این لینک مراجعه نمایید.
پس از انتخاب شهرک می بایست با مراجعه حضوری به دفتر مرکزی استان و شهرک صنعتی مورد نظر، نسبت به خرید زمین اقدام کنید.
توجه داشته باشید که اگر دارای محدودیت های مالی هستید، هیچگاه بیش از نیاز تعیین شده خود، زمین خریداری ننمایید. بسیاری از سرمایه گذاران با در نظر گرفتن شرایط توسعه ای در ابتدای کار، خود را زیر بار هزینه های اضافی برای خرید زمین و ساخت می نمایند که متاسفانه در اکثر مواقع به دلیل کمبود و یا اتمام منابع مالی، نمیتوانند طرح را به اتمام برسانند و یا با دریافت وام، سعی در تکمیل طرح خود به هر روشی می نمایند که در بعضی مواقع منجر به بدهی های سنگین، تصرف ملک توسط بانک، اختلاف شرکا و … میگردد.
شرایط خرید زمین در شهرک های صنعتی معمولا بصورت 30 درصد نقد و 70 درصد اقساط 42 ماهه خواهد بود.
برای کسب اطلاع از قیمت زمین در شهرک های صنعتی به این لینک مراجعه نمایید.
پس از خرید زمین، گام به گام مراحل دیگر از موارد سرمایه ثابت شامل محوطه سازی، ساخت ابنیه، خرید و نصب ماشین آلات، تاسیسات و سایر اقلام انجام خواهد گرفت و بدین شکل با تکمیل کلیه موارد سرمایه ثابت، کارخانه مورد نظر احداث میگردد.
فراموش نکنید که در طی عملیات عمرانی، باید گزارش پیشرفت فیزیکی به شهرک صنعتی ارائه داد و طبق پیشرفت انجام شده میتوانید نسبت به تمدید جواز تاسیس خود اقدام کنید.
چنانچه قصد تمدید مجوز تاسیس برای کارخانه خود را دارید میتوانید با شماره 2051 610 0912 تماس بگیرید.
در پایان و با نزدیک شدن به مراحل پایانی عملیات ساخت، باید با مراجعه و ارائه درخواست رسمی به شرکت شهرک های صنعتی استان محل اجرای طرح، نسبت به دریافت پایان کار اقدام نمود. همچنین پس از دریافت پایان کار و نصب ماشین آلات، میتوان با ارائه درخواست به سازمان صمت استان، نسبت به دریافت پروانه بهره برداری واحد اقدام شود.
تفاوت میان مجوز تاسیس و پروانه بهره برداری
در اینجا لازم است به فرق میان جواز تاسیس و پروانه بهره برداری اشاره کرد.
مجوز تاسیس به جوازی اطلاق میشود که در ابتدای کار و قبل از اجرای طرح، به سرمایه گذار و صرفا به دلیل درخواست وی برای احداث کارخانه داده میشود.
اما پروانه بهره برداری جوازی است که در انتهای کار و پس از احداث کارخانه به سرمایه گذار داده میشود.
به عبارتی شخصی که دارای پروانه بهره برداری است، دارای یک کارخانه فعال است اما شخصی که دارای یک مجوز تاسیس است ممکن است هیچ چیزی نداشته باشد.
البته این به معنای بی اهمیت بودن مجوز تاسیس نیست و هر سرمایه گذار حتما برای شروع کار و احداث کارخانه خود، می بایست مجوز تاسیس از اداره صمت استان خود دریافت نماید و در غیر این صورت هیچکدام از مراحل احداث کارخانه خود را نمیتواند بصورت قانونی انجام دهد.
سرمایه در گردش:
سرمایه در گردش به زبان ساده سرمایه ای است که پس از احداث کارخانه برای انجام فرایند تولید و اداره کارخانه مورد نیاز است و شامل موارد زیر میگردد:
- مواد اولیه
- حقوق و دستمزد
- تنخواه برای هزینه های انرژی
- سایر هزینه های جاری
برای هر کدام از موارد فوق و با توجه به نوع صنعت، یک دوره زمانی تعیین خواهد شد. برای مثال بسیاری از کارخانجات، سرمایه مورد نظر برای خرید مواد اولیه خود را بصورت ماهانه، سه ماه یکبار و یا شش ماه یکبار در نظر میگیرند.
پس از تکمیل موارد سرمایه در گردش میتوان اقدام به تولید محصولات مورد نظر نمود.
از دیگر فاکتورهایی که در بخش مالی یک طرح توجیهی باید به آن پرداخته شود، مبحث هزینه هاست که به دو قسمت هزینه های ثابت و متغییر تقسیم میشود.
هزینه های ثابت:
هزینه های ثابت شامل مواردی است که تحت تاثیر ظرفیت تولید نمی باشند. به عبارتی افزایش یا کاهش ظرفیت تولید کارخانه، تاثیری بر آنها نخواهد داشت مانند بیمه، استهلاک و هزینه تسهیلات مالی.
هزینه های متغییر:
هزینه های متغییر شامل مواردی است که افزایش و یا کاهش ظرفیت تولید بر آنها تاثیر میگذارد مانند هزینه خرید مواد اولیه، حقوق و دستمزد، هزینه های فروش و بازاریابی، انرژی، تعمیرات و نگهداری
محاسبه قیمت تمام شده و فروش:
با محاسبه هزینه های متغییر و ثابت میتوان به هزینه کل رسید. اگر کل هزینه های تولید را بر ظرفیت تولید تقسیم کنیم قیمت تمام شده محصول را محاسبه کرده ایم. حال با توجه به مطالعات و بررسی های صورت گرفته بر بازار، آنالیز رقبا، سلیقه و رفتار مصرف کنندگان، درصد سودی را به قیمت تمام شده اضافه می گردد تا به قیمت فروش دست یابیم.
توجه داشته باشید که میزان سود در نظر گرفته شده و در نهایت قیمت فروش باید کاملا واقعی و بر اساس شرایط بازار تعیین شوند. قیمت فروش تاثیر مستقیم بر میزان بازدهی و سودآوری کارخانه خواهد داشت و انتخاب اشتباه میتواند کلیه نتایج مطالعات مالی را غیر واقعی نشان دهد.
با محاسبه موارد توضیح داده شده در بالا میتوانیم شاخص های مالی برای ارزیابی توجیه پذیری کارخانه مانند نقطه سر به سر، ارزش افزوده، سود خالص و ناخالص، دوره بازگشت سرمایه، نرخ بازده داخلی، ارزش خالص فعلی و … را محاسبه نماییم و در نهایت صورت حساب های لازم برای تصمیم گیری مانند صورت حساب سود و زیان و گردش وجوه نقد را تنظیم نماییم.
این مقاله تکمیل خواهد شد …